Η βιολογική αξία του μελιού είναι πολύπλοκο φαινόμενο και σχετίζεται γενικά με την διαιτητική του αξία καθώς επίσης και με την επίδραση που ασκεί το προϊόν σε ζωντανούς οργανισμούς όπως είναι η αντιβακτηριακή και η αντιοξειδωτική ιδιότητα, η θερμιδική αξία και άλλες δράσεις.

Η βιολογική αξία του μελιού παραλλάσσει στις διάφορες κατηγορίες μελιού ανάλογα με τη βοτανική τους προέλευση, επηρεάζεται σημαντικά από τις συνθήκες παραγωγής, επεξεργασίας και διατήρηση του προϊόντος (Berthold, 1997) και αποδίδεται στα συστατικά που περιέχει, την συνύπαρξή τους σε επιθυμητές αναλογίες και στην οργανική τους διασύνδεση.

To μέλι είναι τροφή γνωστή από την αρχαιότητα. Η ανθρωπότητα, μέχρι εποχών που πλησιάζουν τη δική μας διέθετε ως γλυκαντική ουσία μόνο το μέλι. Στο μεσαίωνα η ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο εισάγονταν από τη Βεγγάλη ή από χώρες της Νότιας Αμερικής και ήταν ένα προϊόν σπάνιο και ακριβό χωρίς καμιά πρόσβαση στις πλατιές μάζες του λαού. Χρειάσθηκε ο αποκλεισμός της Ευρώπης που εφάρμοσε ο Ναπολέων το 1806 για να βιομηχανοποιηθεί η ανακάλυψη που έκανε ο Marggraf το 1747 στο Βερολίνο για την παρουσία ζάχαρης στα κοκκινογούλια. Από τότε που έγινε γνωστός ο τρόπος παραλαβής της, η ζάχαρη επεκτάθηκε και αντικατέστησε το μέλι.

Σήμερα αναγνωρίζεται ότι η χρησιμοποίηση της κοινής ζάχαρης αποβαίνει σε βάρος της υγείας του ανθρώπου (Caillas, 1971). Οι πολυάριθμες χημικές επεξεργασίες, το παρατεταμένο βράσιμο του χυμού, νεκρώνουν και απομακρύνουν όλα τα επιθυμητά συστατικά. Η ζάχαρη είναι δύσπεπτη, ερεθιστική τροφή που εξαντλεί το νευρικό σύστημα και προικίζει τον οργανισμό με ευπάθεια σε πολλά νοσήματα. Το 1912 ο διευθυντής του νοσοκομείου Bravannes της Γαλλίας, ιατρός Paul Cartov, έγραψε στο βιβλίο του, ότι μια από τις τρεις «φονικές τροφές» είναι η ζάχαρη. Αντίθετα με τη ζάχαρη, το μέλι είναι βιολογικό προϊόν, που παρασκευάζουν οι μέλισσες από τους χυμούς των φυτών μέσω του νέκταρος των ανθέων ή των μελιτοεκκρίσεων. Είναι μια φυσική τροφή που δεν δέχεται καμιά επεξεργασία και αποτελείται από πολλά συστατικά που στο σύνολό τους ξεπερνούν τα 180 (White, 1979). Τα απλά και σύνθετα ζάχαρα του μελιού, τα μεταλλικά στοιχεία, τα λιπαρά και οργανικά οξέα, τα αμινοξέα, οι αρωματικές ουσίες, τα αντιβιοτικά, οι βιταμίνες, τα ένζυμα και τα άλλα συστατικά που συνυπάρχουν στο μέλι και η οργανική τους διασύνδεση του προσδίδουν μοναδικές ιδιότητες.

Ο ανθρώπινος οργανισμός παρομοιάζεται με μηχανή που ενέργειά της είναι η ζάχαρη. Το μέλι είναι εκλεκτή καύσιμη ύλη της ανθρώπινης μηχανής και κατώτερη η βιομηχανική ζάχαρη. Το μόνο κοινό γνώρισμα της ζάχαρης και του μελιού είναι η προέλευσή τους, που και για τα δύο είναι κατά βάση ο φυτικός χυμός. Το μέλι ωστόσο παραμένει ένα αγνό, φυσικό, ανεπεξέργαστο προϊόν ενώ η ζάχαρη ένα προϊόν βιομηχανικής και χημικής επεξεργασίας. Η ραφιναρισμένη ζάχαρη αποτελείται αποκλειστικά από σουκρόζη, ενώ αυτή περιέχεται στο μέλι συνήθως σε πολύ μικρές αναλογίες που δεν ξεπερνούν το 10%.

Η συχνή κατανάλωση ζάχαρης οδηγεί σε διαβήτη, έλκη του στομάχου, σε πυώδη αμυγδαλίτιδα, στη συντόμευση της νεότητας και γενικά στην κατάρρευση της υγείας. Η συχνή χρησιμοποίηση μελιού δίνει δύναμη και ευεξία στον οργανισμό. Βοηθά την λειτουργία των ενδοκρινών αδένων του οργανισμού και τον ελαττωματικό μεταβολισμό, ρυθμίζει τη λειτουργία του εντέρου και βοηθά στο να αντιμετωπιστεί η δυσκοιλιότητα. Είναι δυναμωτικό και καταπραϋντικό.

Είναι εύκολο να πειστεί ο άνθρωπος ότι η ζάχαρη είναι κατώτερη από το μέλι, αλλά αρκετά δύσκολο να απομακρυνθεί από την προτίμησή του στη ζάχαρη. Η προτίμηση αυτή είναι περισσότερο συνήθεια παρά συνειδητή επιλογή και μόνο η εισαγωγή μελιού στη καθημερινή διατροφή και η από αυτή ωφέλεια μπορεί να πείσει στην αναγκαία και επιβαλλόμενη από την υγεία αυτή αλλαγή.

Από τα συστατικά του μελιού τα ζάχαρα είναι κατά κύριο λόγο απλά γι’αυτό και αφομοιώνεται γρήγορα και αποτελεί μία άμεση πηγή ενέργειας, για παιδιά, αθλητές, εγκύους, αρρώστους.

Η γλυκόζη που περιέχει το μέλι είναι το σημαντικότατο ζάχαρο για τον ανθρώπινο οργανισμό, γιατί δίνει θέρμανση και ενέργεια. Είναι η μόνη μορφή ζαχάρου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους μυς. Από το μέλι η γλυκόζη περνά πολύ γρήγορα και άμεσα στον οργανισμό. Ένας υγιής άνθρωπος χρησιμοποιεί 200-400 γρ. γλυκόζης την ημέρα που για να αξιοποιηθούν σωστά χρειάζεται να ενωθούν με φωσφόρο (Herold, 1970). Το μέλι υπερέχει ως πηγή γλυκόζης γιατί περιέχει στη σύστασή του και φωσφορικά άλατα.

Η φρουκτόζη είναι το ζάχαρο με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση στο μέλι και ακολουθεί άλλον δρόμο από τη γλυκόζη στον οργανισμό ανεξάρτητο από την ινσουλίνη. Δεν χρησιμοποιείται άμεσα ως έχει, αλλά μετατρέπεται στο ήπαρ σε γλυκογόνο και αποθηκεύεται για να χρησιμοποιηθεί.

Μολονότι το μέλι είναι τρόφιμο και όχι φάρμακο, εντούτοις χρησιμοποιήθηκε σε εφαρμογές στην παραδοσιακή ιατρική. Χρησιμοποιείται ως δυναμωτικό και καταπραϋντικό, σε περιπτώσεις κόπωσης, ανορεξίας, αδιαθεσίας και δυσκοιλιότητας, για την αντιμετώπιση των κοινών κρυολογημάτων, την επούλωση πληγών του δέρματος και άλλων παθήσεων του ανθρώπινου οργανισμού. Χρησιμοποιήθηκε επίσης σε κλινικές μελέτες ιατρικής φύσεως, στις οποίες βρέθηκαν τα εξής:

• Το μέλι ανακουφίζει από τις αλλεργίες.
• Το μέλι επιταχύνει την γρήγορη απορρόφηση του οινοπνεύματος.
• Το μέλι βοηθάει στην αντιμετώπιση της βρεφικής γαστρεντερίτιδας.
• Το μέλι βοηθάει στην αντιμετώπιση εγκαυμάτων.
• Το μέλι βοηθάει στην αντιμετώπιση χρόνιων ή μολυσματικών πληγών.
• Το μέλι έχει ευεργετική επίδραση στην καρδιά.
• Το μέλι προστατεύει έναντι στομαχοεντερικών παθήσεων.
• Το μέλι μειώνει τις βρογχικές ενοχλήσεις από κοινά κρυολογήματα.